Hvaš eru kękir?
Kękir eša kippir eru ósjįlfrįšar, snöggar og endurteknar hreyfingar eša orš. Žeir eru hrašir en ekki taktfastir og vara oftast nęr ķ stuttan tķma. Kękir geta veriš allt frį ósjįlfrįšum hreyfingum ķ augnlokum (aš drepa tittlinga) eša andlitskippir til flóknari hreyfikękja og orša. Sumir kękir valda litlum vandręšum ķ daglegu lķf fólks og getur veriš erfitt aš koma auga į žį. Ašrir kękir geta veriš mjög alvarlegir og haft vķštęk įhrif į daglegt lķf fólks. Mį žar nefna kęki sem geta veriš mjög pķnlegir ķ félagslegum samskiptum eins og aš hreyta śt śr sér blótsyršum.
Jóna
Jóna er ķ 2. bekk og hefur įtt viš žann leišinlega löst aš strķša aš vera stöšugt aš snerta annaš fólk. Jafnvel fólk sem hśn žekkir alls ekki. Aš auki hafa foreldrar hennar séš til hennar žar sem hśn er apa eftir öšru fólki. Foreldrar hennar hafa įhyggjur af henni og hafa ekki hugmynd um hvaš mįliš snżst.
Ęgir
Ęgir er ķ fyrsta bekk og hefur veriš stanslaust aš depla augunum og oft hefur hann bitiš sig ķ vörina. Žegar žetta gengur yfir įlķta foreldrar hans og kennari aš hann žjįist af ofnęmi.© Gešheilsa ehf, 2000. Öll réttindi įskilin.
Hvernig eru kękir flokkašir?
Žaš er fjölbreytilegur flokkur vandamįla sem kallast kękir. Venjan er aš raša žeim ķ nokkra undirflokka sem vitanlega skarast innbyršis.
Skammvinnir kippir
Žessi kękir koma oft fram hjį börnum og tķšni žeirra getur veriš 15% af öllum börnum hverju sinni. Algengir kękir eru aš drepa tittlinga, hrukka į sér nefiš, gretta sig og pķra augu. Tķmabundir oršakękir eru ekki eins algengir en geta veriš żmis konar kverkarhljóš, raul o.s.frv. Žessir kękir hjį börnum geta oft og tķšum veriš fįrįnlegir, svo sem aš sleikja į sér lófann eša aš pota ķ eša kreista į sér kynfęrin. Žeir standa ašeins yfir ķ viku eša fįa mįnuši og tengjast ekki tilteknum hegšunarvandkvęšum eša vandamįlum ķ skóla. Engu aš sķšur geta žeir komiš aftur og aftur yfir nokkur įr. Žį eru žeir mjög bersżnilegir samfara mikilli spennu eša žreytu. Lķkt og meš ašra kęki, eru strįkar 3-4 sinnum lķklegri til aš fį tķmabundna kęki en stślkur.
Langvinnir hreyfi- og raddkippir
Žessi kękir eru ólķkir tķmabundum kękjum aš žvķ leyti aš žeir eru stöšugir yfir mörg įr. Dęmi um slķka kęki eru afskręming į andliti eša žaš aš depla augum.
Langvinnir og fjölbreytilegir kippir
Žessir kękir fela ķ sér aš einstaklingur žjįist af mörgum žrįlįtum kękjum. Erfitt getur žó reynst aš greina į milli tķmabundinna og žrįlįtra kękja og kękja sem falla undir žrįlįta og fjölbreytilega kęki.
Heilkenni Tourettes (TS)
Žessi flokkur kękja, sem Gilles de la Tourette tók saman, inniheldur margžętta og margbreytilega hreyfi- og oršakęki. Heilkenni Tourettes kemur ķ ljós fyrir 18 įra aldur og einkennast einna helst af sķendurteknum, ósjįlfrįšum, snöggum og merkingalausum hreyfingum. Aš auki einkennist heilkenni Tourettes oft af einum eša fleiri hljóšakękjum sem eru mis įberandi eftir vikuum eša mįnušum. Žessir kękir žurfa aš hafa stašiš yfir ķ meira en eitt įr svo hęgt sé aš segja til um hvort einstaklingur hafi heilkenni Tourettes eša annars konar kęki.© Gešheilsa ehf, 2000. Öll réttindi įskilin.
Hver eru einkenni heilkennis Tourettes?
Hęgt er aš skipta einkennum heilkennis Tourettes eftir žvķ hvort žau birtast ķ hreyfingum, oršum eša ķ hegšunar eša žroskavandamįlum (sjį töflu 1). Hęgt er aš flokka žį eftir įhrifum į daglegt lķf. Kękir sem koma fram 20-30 sinnum į mķnśtu, svo sem aš depla augum eša kinka kolli, eru ekki eins truflandi og kękir sem koma fram meš óreglulega millibili, svo sem gelt, klįmfengin orš eša sķfellt aš vera snerta eitthvaš.
Enda žótt žessi kękir séu ósjįlfrįšir er oft hęgt aš nį tökum į žeim ķ įkvešinn tķma. Einstaklingur meš slķka kęki į žaš til aš sżna žį ekki ķ skóla eša vinnu en žegar heim er komiš geta žeir blossaš upp. Einnig er alvarleiki žeirra misjafn. Fólk getur veriš einkennalaust ķ langan tķma en streituvaldandi atburšir śr daglegu lķfi geta komiš kękjum af staš. Kękirnir eru alvarlegastir žegar bęši hreyfi- og oršakękir standa yfir allan žann tķma sem viškomandi vakir.
Hreyfikękir
Einfaldir hreyfikękir eru tiltölulega skjótir og fela ekki ķ sér merkingu. Žeir geta žó veriš bęši vandręšalegir og sįrsaukafullir (t.d. smella ķ góm). Aftur į móti eru margbreytilegir hreyfikękir hęgari, fela ķ sér merkingu og aušveldara er aš heimfęra žį yfir į daglegar athafnir fólks (t.d. klappa).
Margbreytilegir hreyfikękir hjį fólki geta oft litiš śt sem eins konar įrįtta. Žörfin fyrir aš endurtaka sömu hegšun aftur og aftur (t.d. teygja śr sér 10 sinnum įšur en sest er nišur viš skriftir eša aš standa sķfellt upp og fęra stólinn til) veršur aš įrįttu og henni fylgja talsverš óžęgindi. Slķkir kękir geta haft alvarleg įhrif į nįm (t.d. žegar barn telur sig žurfa aš fara yfir sama bréfiš aftur og aftur). Einnig geta komiš fram skašvęnleg hegšun, svo sem aš lemja höfši ķ eitthvaš, stinga ķ augu og bķta ķ vör.
Hljóšakękir
Einfaldir oršakękir lżsa sér žannig aš einstaklingur tjįir sig meš merkingalausum hljóšum, eins og aš hvęsa, hósta eša gelta (sjį Töflu 1).
Margbreytilegir oršakękir fela ķ sér merkingafull orš, oraštiltęki eša setningar (t.d. "Vį", "Ó, mašur"). Žessir kękir geta truflaš venjulegt mįlfar og lķkjast oft stami. Margbreytilegir oršakękir sem heita "Coprolalia" geta veriš mjög pķnlegir ķ félagslegum samskiptum, coprolalia lżsir sér žannig aš viškomandi hreytir śt frį sér blótsyršum og klįmsyršum.
Sumir sem žjįst af heilkenni Tourettes hafa tilhneigingu til žess aš herma eftir hešgun (echopraxia), hljóšum (echolalia) eša oršum (palilalia) annarra. Til dęmis gęti sjśklingur fundist hann knśinn til aš herma eftir hreyfingum, hljómblę eša oršum sem einhver annar hefur sagt.
Hverjir žjįst af kękjum og heilkenni Tourettes?
Rannsóknir hafa bent til žess 100 žśsund manns ķ Bandarķkjunum uppfylli greiningarskilyrši fyrir heilkenni Tourettes (u.ž.b. 0,004%). Tķšni vęgari einkenna er vitanlega mun hęrri. Ašrar erfšafręšilegar rannsónir hafa gefiš til kynna aš žessi tala sé hęrri, eša 1 af hverju 200 hafi kęki žegar teknir eru meš ķ reikninginn žeir sem hafa žrįlįta og margbreytilega kęki og/eša tķmabundna kęki sem koma fram į barnsaldri. Heilkenni Tourettes kemur fram į barnsaldri, oftast fyrir 10 įra. Žessi röskun eldist ekki af fólki enda žótt einkennin geti fariš minnkandi meš aldri. Heilkenni Tourettes eru įlķka algeng mešal kvenna og karla.
Fį aldrašir kęki eša heilkenni Tourettes?
Kękir og heilkenni Tourettes koma oftast fram į barnsaldri enda miša greiningarvišmiš Bandarķsku lęknasamtakana viš aš einkenni komi ķ ljós fyrir 18 įra aldur. Eldra fólk meš sjśkdóma eins og Wilsons, "tardive dyskinesia", heilkenni Meiges, gešklofa og fólk sem hefur notaš amfetamķn ķ stórum męli ķ gegnum tķšina hefur oft kęki sem svipar til heilkenna Tourettes. Svo viršist sem śr kękjum og heilkenni Tourettes dragi allnokkuš meš hękkandi aldri.
Fį börn og unglingar kęki eša heilkenni Tourettes?
Ķ langflestum tilvikum byrja heilkenni Tourettes eša ašrir kękir į barnsaldri og oftast fyrir 10 įra aldur. Rannsóknir geršar į börnum og unglingum ķ Englandi sżna aš allt frį 1-13% drengja og 1-11% stślkna eru meš einhvers konar kęki eša kippi. Ķ ķslenskri rannsókn frį įrinu 1980 voru 3,7% barna į aldrinum 5-15 įra meš einhvers konar kęki og nįlęgt helmingi algengara hjį drengjum en stślkum.
Fyrstu einkennin hjį börnum eru oft aš drepa tittlinga, gretta sig og ręskja. Mörg börn sem žjįst af kękjum geta lķtiš sem ekkert rįšiš viš žį og finnst žeir vera algjörlega ósjįlfrįšir. Eins og gefur aš skilja eiga börn meš heilkenni Tourettes erfitt meš aš fylgja jafnöldrum sķnum eftir hvaš varšar félagsžroska. Hegšunarvandkvęši, ofvirkni og įrįtta og žrįhyggja eru oft tķšir fylgifiskar hjį börnum meš Tourette. Mį žar nefna aš rśmlega 50% af öllum börnum ķ Banarķkjunum sem žjįst af Tourette hafa lķka veriš greind ofvirk. Einnig hafa foreldrar sagt frį endurteknum reišiköstum hjį börnum meš Tourette og hversu erfitt sé oft aš įtta sig į hegšun žeirra.
Hvaš orsakar kęki og heilkenni Tourettes?
Eins og stašan er ķ dag hefur ekki fundist nein afgerandi orsök enda žótt rannsóknir į žessu sviš hafi leitt ķ ljós aš orsökina megi aš einhverju leyti finna ķ afbrigšlegum efnsbošskiptum ķ heilanum. Mį žar nefna taugabošefniš dópamķn. Kękir hjį fólki viršast minnka žegar žaš fęr lyf (t.d. Haloperidol, Pimozide og Risperdone) sem minnka virkni dópamķns ķ heila. Žį hafa lyf sem hamla upptöku taugabošefnsins serótónķn (sömu lyf og eru notuš viš žunglyndi) góš įhrif į įrįttu hjį fólki meš kęki. Aš auki hefur komiš ķ ljós aš sterkur įhęttužįttur fyrir heilkenni Tourettes er notkun į örvandi lyfjum. Žessi lyf hafa oftast veriš gefin vegna ofvirkni fyrr į lķfsleišinni. Enda hafa rannsóknir leitt žaš ķ ljós aš örvandi lyf (t.d. methylphenidate (Rķtalķn), dexotroamphetamine og pemoline) hafa fylgni viš fyrstu einkenni af hreyfi- og oršakękjum.
Annar žrįšur ķ orsakavefnum viršist vera erfšir. Aukin įhętta fyrir heilkenni Tourettes viršist fylgja žvķ aš eiga foreldra meš žessa röskun. Engu sķšur viršist vera breytilegt hvaša kękir koma fram hjį hverjum. Sumir erfa heilkenni Tourettes eša žrįlįta kęki og įrįttu- og žrįhyggju samfara žvķ en ašrir erfa hugsanlega ašeins heilkenni Tourettes og ekkert annaš. Į hinn bóginn eru karlmenn lķklegri til aš erfa heilkenni Tourettes eša kęki en kvenmenn lķklegri til aš erfa įrįttu- og žrįhyggju.
En enda žótt erfšažįttur sé tvķmęlalaust mikilvęgur ķ kękjum og heilkenni Tourettes žį eru ašrir žęttir sem geta skipta mįli fyrir žróun og upphaf kękja. Mį žar nefna streituvaldandi atburšir į mešgöngu og lyfjanotkun móšur eša eiturefni.
Hvernig er fólk greint meš kęki og heilkenni Tourettes?
Erfitt getur reynst aš greina fólk meš heilkenni Tourettes žar sem einkennin koma og fara og eru ólķk hvaš varšar alvarleika. Ekki er hęgt aš taka blóšprufu śr barni til aš greina vandann. Enda žótt oft og tķšum sé naušsynlegt aš taka blóšprufu og mynd af heila meš heilaskanna til aš śtiloka ašra sjśkdóma.
Fagašilar geta greint heilkenni Tourettes meš žvķ aš fylgjast meš skjólstęšingi og fara yfir fjölskyldusögu hans. Ekki er óalgengt aš kękir komi ekki fram ķ vištali hjį lękni eša sérfręšingi sem torveldar greiningu. Jafnframt hefur žaš komiš ķ ljós aš žekking fagašila er oft af skornum skammti į žessu vandamįli. Ašstandendur og vinir sem ekki žekkja til halda oft aš vandinn sé sįlfręšilegur sem getur leitt til meiri einangrunar en įšur.
Hér fyrir nešan er lżst ķ meginatrišum hvaša einkenni žurfa aš vera til stašar samkvęmt greiningarkerfi bandarķska gešlęknafélagsins til žess aš greind sé heilkenni Tourettes:
· Bęši margbreytilegir hreyfikękir og einn eša fleiri oršakękir hafa veriš til stašar ķ įkvešinn tķma. Ekki naušsynlega samtķmis.
· Kękir žessir koma mörgum sinnum fram į nęstum žvķ hverjum degi, oftast ķ lotum, eša öšru hvoru, gegnumgangandi ķ meira en eitt įr. Į žessum tķma mį viškomandi ekki vera laus viš kęki ķ žrjį mįnuši ķ röš.
· Truflun žessi į lķfi einstaklings veldur honum miklum žjįningum eša alvarlegri skeršingu į félagslķfi, starfvettvangi og į öšrum mikilvęgum svišum.
· Kękirnir byrja fyrir 18 įra aldur.
· Truflun žessi į högum einstaklings er ekki vegna įhrifa lyfja (t.d. örvandi lyfja) eša lęknisfręšilegra sjśkdóma.
Miklu mįli skiptir aš greina annan vanda eša ašrar raskanir sem viškomandi getur įtt viš aš strķša samhliša svo sem ofvirkni og įrįttu- og žrįhyggju.
Hverjir eru helstu fylgikvillarnir?
Fjölmörg önnur vandamįl fara oft saman viš kęki og heilkenni Tourettes og mį žar nefna ofvirkni (ADHD), įrįtta og žrįhyggja, žunglyndi, gešhvörf, kvķši, svefntruflanir og nįmserfišleikar.
Ofvirkni
Žaš sem er algengast er ofvirkni. Meira en 50% af öllum sem greindir eru meš heilkenni Tourettes eru lķka ofvirkir. Ķ sumum tilvikum sjįst einkenni um ofvirkni įšur en kękir koma ķ ljós. Allt žetta veldur erfišleikum viš aš greina Tourette hjį börnum meš ofvirkni.
Įrįtta og žrįhyggja
Um žaš bil 25% af žeim sem žjįst af heilkennum Tourettes eiga lķka ķ vandamįlum meš įrįttu og žrįhyggju. Žessi einkenni valda oft meiri žjįningum en kękirnir. Dęmi um slķkt eru einstaklingar sem eru aš telja ķ sķfellu og žvo sér um hendurnar. Einkenni Tourette heilkennis greinast samt frį įrįttu af žvķ aš sį sem į viš žau į aš strķša ręšur alls ekki viš žau og žau viršast ekki gegna hlutverki į sama hįtt og įrįtta. Ęttingjar žeirra sem greinast meš heilkenniš einkennast oftar af įrįttu og žrįhyggju og bendir žaš til žess aš skyldleiki sé į milli žessara kvilla.
Ašrir kvillar
Nįlęgt 30% af börnum sem hafa kęki žjįst einnig af depurš og um žaš bil 10% eru meš gešhvörf. Žį eru mörg slķk börn meš kvķša (t.d. fęlni, ašskilnašarkvķša og ofsakvķša) og nįmserfišleika. Sumir sem žjįst af heilkenni Tourettes eiga ķ miklum erfišleikum meš tilfinningar, hvatvķsi og įrįsarhneigš. Mį žar nefna einkenni eins og aš öskra, lemja ķ veggi, hóta öšrum, slį og bķta frį sér. Oftast nęr eru žetta einstaklingar sem hafa lķka ofvirkni greiningu.
Hvaša mešferš stendur til boša?
Eins og stašan er ķ dag žį er engin lękning til viš kękjum eša heilkenni Tourettes. Hvort einstaklingur žurfi į aš halda mešferš viš kękjum stendur og fellur meš žvķ hversu mikil įhrif kękir eša Tourette hefur į ešlilegan žroska barnsins. Žegar barni er veitt mešferš er mest įhersla lögš į aš hjįlpa žvķ til aš žroskast ešlilega, auka hęfni žess til aš takast į viš skóla, vini, foreldra og lķfiš sjįlft. Nokkur śrręši eru žekkt:
Lyfjamešferš
Lyfjamešferš hefur gefist vel viš kękjum. Rannsóknir sżna aš 70% žeirra sem fį slķka mešferš fįi eitthvern bata. Ekki eru til lyf sem hafa veriš sérstaklega žróuš ķ žvķ augnamiši aš draga śr kippum, lyfin sem notast er viš hafa veriš žróuš til mešferšar į öšrum kvillum. Žegar lyfjamešferš er beitt viš kippum eša Tourette er žvķ įvallt hugaš aš žvķ hvaša einkenni eru mest hamlandi fyrir einstaklinginn, ef įrįttukennd hegšun er til dęmis megin vandamįliš er notast viš lyf sem hafa gagnast ķ mešferš viš įrįttu-žrįhyggju.
Sįlfręšileg mešferš
Enda žótt sįlręn vandamįl séu ekki orsök kękja eša heilkenni Tourettes getur sįlfręšileg mešferš reynst įrangursrķk fyrir žį sem eiga viš žetta vandamįl aš strķša. Eins og gefur aš skilja žį tekur žaš į aš geta ekki stjórnaš hreyfingum lķkamans og jafnvel sķnum eigin hugsunum. Višbrögš viš slķku geta oft valdiš verulegum kvķša, sektarkennd, ótta, reiši, hjįlparleysi og žunglyndi. Enda žótt fólk bregšist ólķkt viš veikindum sķnum į žaš sameiginlegt aš umhverfiš kringum žaš getur veriš óvinveitt og sumir žurfa aš glķma viš kęki allt sitt lķf. Žess vegna er sįlfręšimešferš sem veitir žessum hópi stušning viš aš takast į viš lķfiš og sjįlf veikindin af hinu góša og žyrfti įvallt aš bjóša upp į samfara lyfjamešferš.
Fjölskyldumešferš
Foreldrar barna sem glķma viš kęki eša heilkenni Tourettes eiga oft ķ erfišleikum meš aš sętta sig viš vandann og veldur žetta fjölskyldum oft miklu įlagi. Žį er mikilvęgt fyrir foreldra aš verša mešvituš um hvaša hegšun barniš žeirra getur stjórnaš og hvaša hegšun žaš getur ekki stjórnaš. Fjölskyldumešferš einblķnir žvķ į hlutverk barnsins ķ fjölskyldunni og leišir til śrbóta. Fyrsta verkiš er aš upplżsa fjölskyldumešlimi um ólķkar hlišar vandamįlsins. Af žvķ loknu er hęgt aš sjį hvernig žetta hefur įhrif į hvern fjölskyldumešlim og hęgt er aš grķpa inn ķ og gefa rįš.
Hverjar eru batahorfurnar?
Til allrar hamingu žį versna kękir eša heilkenni Tourettes ekki meš įrunum. Į milli 7 og 14 įra aldurs viršast kękirnir nį hįmarki og dregur oftast śr žeim eftir žaš. Meira aš segja getur sumt fólk meš Tourette lifaš nokkuš ešlilegu lķfi. Žį viršist vandi žessi ekki skerša vitsmunagetu fólks. Erfišasta viš kęki eru kannski žau vandamįl er kunna aš koma ķ kjölfariš į žeim. Félagsleg einangrun, nįmserfišleikar, žunglyndi og sjįlfvķgshugsanir eru allt vandamįl sem geta haft vķštęk og alvarleg įhrif į framtķš einstaklings.
Greining į vandanum snemma į lķfsleišinni er mjög mikilvęg. Ekki bara vegna žess hve oft er erfitt aš fįst viš annaš fólk sem ekki hefur skilining eša er illa upplżst um vandamįliš heldur er skilningur į eigin vandamįli fyrsta skrefiš til aš geta lifaš ešlilegu lķfi. Žį žarf aš upplżsa fjölskyldu, skóla og vini um ešli vandans svo aš aušveldara sé fyrir viškomandi aš sinna daglegu lķfi. Greining į unga aldri getur einnig leitt til žess aš lyfjagjöf hefjist fyrr en ella. Slķkt getur slegiš į kęki eša haldiš žeim nišri.
Hvert er hęgt aš leita eftir hjįlp eša stušningi?
Ef kękir hafa hamlandi įhrif į lķf fólks eša ef forleldrar hafa įhyggjur af žvķ aš barn žeirra sżnir einkenni sem minnst var į hér aš ofan er ešlilegt aš fyrst sé haft samband viš heimilislękni. Einnig er hęgt aš panta tķma į stofu hjį lęknum sérhęfšum ķ taugaröskunum, barnalęknum eša gešlęknum. Žaš er mat žessara sérfręšinga hvort žurfi aš vķsa viškomandi til frekari greiningar į Barna- og unglingagešdeild Landspķtalans eša Greiningar- og rįšgjafastöš rķkisins.
Greiningar- og rįšgjafarstöš rķkisins
Digranesvegi 5
200 Kópavogur
Sķmi: 564-1744
Fax: 564-1753
Vefsķša: www.greining.is
Barna- og unglingagešdeild Landspķtalans (BUGL)
Dalbraut 12
105 Reykjavķk
Sķmi: 560-2500
Fax: 560-2560V
Vefsķša: www2.rsp.is/bugl
Ašrir sérfręšingar
Barnalęknar
Gešlęknar
Klķnķskir sįlfręšingar
Skólasįlfręšingar
Félagsrįšgjafar
Hjśkrunarfręšingar
Hvaš geta ašstandendur gert?
Žaš er oft erfitt aš vera ašstandandi žess sem glķmir viš vandamįl eins og kęki og heilkenni Tourettes. Oft er mun erfišara aš setja sig ķ spor hans en ef hann į viš önnur vandamįl aš strķša t.d. ofvirkni og žunglyndi. Žį eiga ašstandendur oft ķ erfišleikum meš aš sętta sig viš vandann og veldur žetta oft miklu įlagi.
Ašstandandi gerir best ķ žvķ aš leita sér upplżsingar um ešli vandans og hvernig eigi aš męta honum. Hann ętti aš reyna aš hvetja einstakling til stjórna og breyta hegšun sinni ef hęgt er en į sama tķma aš leyfa honum aš vera eins sjįlfstęšur og mögulegt er.
Hvernig geta kennarar og ašrir starfsmenn skólans hjįlpaš til?
Upplżsa žarf kennara og ašra starfsmenn skóla um kęki og nįtengd vandamįl. Sérstaklega hvernig kękir geta haft įhrif į einbeitingu og nįmshęfni nemandans. Ef um er aš ręša heilkenni Tourettes eru talsveršar lķkur į aš viškomandi žurfi sérkennslu eša aš fara ķ sérskóla žar sem önnur börn eru sem žurfa sérśrręši.
Eftirfarandi atriši er gott aš hafa til hlišsjónar:
· Reyndu aš greina į milli viljastżršar og óviljastżršrar hegšunar.
· Reyndu aš bregšast viš kękjum į jįkvęšu nótunum frekar en aš reišast. Žaš aš įvķta barn meš kęki er eins og aš įvķta fatlaš barn fyrir aš vera fatlaš.
· Reyndu aš gefa barninu smį rżmi til aš leyfa žvķ aš kljįst viš kękina.
· Leyfšu barninu aš fį meiri tķma viš lęrdóminn og lįttu žaš ašeins fį eitt verkefni ķ einu.
· Sżndu barninu viršingu og hvettu žaš įfram.
Fjölvar Darri Rafnsson, BA ķ sįlfręši
Til baka